مساوات- دکتر بهاءالدین نخجوانی*: طلا همواره در طول تاریخ به عنوان مهم‌ترین فلز گرانبها بشمار رفته و مکررا به عنوان پول نقش داد وستد و همچنین حکم دارایی نقدی را داشته است. علیرغم تمایل عموم مردم به این فلز بدلیل زیبایی و جلای خیره‌کننده آن، لیکن خواص بی‌نظیری همچون رسانایی فوق‌العاده جریان الکتریسته، اکسید نشدن، انعطاف‌پذیری و چکش خواری بسیار بالا، منجر به استفاده این فلز در صنایع گوناگون گردیده است.
مطالعات انجام گرفته درباره تاریخچه طلا نشان می‌دهند که اولین بار این فلز گرانبها از بستر رودخانه‌ها در حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کشف شد که در نوع خود جالب توجه است. عموما کشف طلا در طول تاریخ منجر به شکل‌گیری تمدن‌های بشری گردیده و یکی از دلایل رونق تمدن‌های بزرگ مصر و ایران باستان، می‌تواند پیامد شناسایی و بکارگیری این فلز باارزش باشد.
در قرون اخیر طلا به نحوی دیگر در ایجاد و پایه‌گذاری تمرکز جمعیتی و مدرنیته عمل نموده که از آن به عنوان تب طلا (Gold rush) نام می‌برند. اصطلاح تب طلا عبارت از پخش خبر کشف یک معدن طلای جدید بوده که منجر به یورش کارگران معدن در جهت بدست آوردن ثروت می‌گردد. در این تب احساسی چنین بیان می‌شود که هر فرد از هر طبقه اجتماعی، ممکن است در یک چشم به هم زدن ثروتمند گردد. یکی از بزرگترین دوره‌های معروف تب طلا مربوط به قرن نوزدهم میلادی و در کشورهایی همچون استرالیا، نیوزلند، برزیل، کانادا، آفریقای جنوبی و ایالات متحده آمریکا می‌باشد و ثروتی که از این طریق برای کارگران معدن حاصل می‌گردید، به دلیل هزینه‌های مهاجرت و موانع دست و پاگیر ثبت دفاتر و اوراق به سرعت تقسیم می‌گردید و اغلب کارگران تقریبا سودی نصیب‌شان نمی‌شد و صاحبان معدن، بازرگانان و متصدیان امور حمل ونقل، سود سرشاری عایدشان می‌گردید.
ظرف چند سال اخیر در استان آذربایجان‌شرقی، پس از اکتشاف طلا و آغاز عملیات بهره‌برداری، استخراج سنگ معدن و استحصال و فرآوری طلا از معادن آندریان و آستارگان، در ۹۰ کیلومتری شمال شرق تبریز (در حوزه استحفاظی شهرستان ورزقان)، برخی از اهالی بومی منطقه بصورت غیرمجاز از داخل معدن با انواع وسایل و تجهیزات دستی و ماشین‌آلات سبک، شروع به استخراج سنگ طلا دار و فروش آن نموده و باعث شیوع تب طلا در این استان و حتی استان‌های همجوار گردیده‌اند. این کار همچنین موجب سرایت برداشت‌های غیرمجاز در موقعیت‌های مشابه در دیگر نقاط آذربایجان‌شرقی گردیده و علاوه بر تخریب گسترده محیط‌زیست و منابع طبیعی و ایجاد خطرات جانی در نتیجه برداشت‌های غیرمجاز، متاسفانه منجر به رشد قارچ گونه کارگاه‌های غیرمجاز استحصال طلا در سراسر استان در باغات و زمین‌های کشاورزی نزدیک معادن و حتی در داخل شهرهاو حریم قانونی آنها گردیده که با استفاده از روش‌هایی همچون ذوب، سیانوراسیون و اسیدشویی در حال استحصال طلا می‌باشند.
در این خصوص استفاده از روش‌های مبتدی و مواد شیمیایی بسیار خطرناک در استحصال طلا از یک‌سو، عدم نظارت ارگان‌ها و سازمان‌های ذیصلاح قانونی در خصوص نحوه کنترل محل دپوی باطله و مخازن شیرابه‌ها و… از سوی دیگر، علاوه بر ایجاد آلودگی جوی، آلودگی‌های شدید آب‌های سطحی و زیرزمینی، خاک و همچنین محصولات کشاورزی، در آینده‌ای نزدیک لطمات جبران‌ناپذیری به سلامت عمومی جامعه و محیط‌زیست وارد خواهد کرد و دیگر زمانی برای جبران مافات وجود نخواهد داشت. لذا ضروری است ضمن برخورد قاطع با برداشت کنندگان غیرمجاز سنگ طلادار در سطح استان، زمینه برچیدن و عدم فعالیت کارگاه‌های غیرقانونی استحصال طلا فراهم گردد تا بیش از این شاهد به خطر افتادن سلامتی و نابودی محیط‌زیست نباشیم.
* عضو هیات مدیره خانه معدن آذربایجان‌شرقی
