آیا پس از گذشت چندین سال از مقوله توسعه سرویس‌های بهداشتی و اهمیت رسیدگی و بهداشت این اماکن همچنان در این ذهنیتیم؟ شاید در ابتدا، بحث در خصوص بهداشت و توسعه سرویس بهداشتی‌های عمومی، مسئله خنده دار به نظر آید ولی اهمیت ساخت و بهداشت توالت به قدری است که روزی در تقویم را به خود اختصاص داده است.
۱۹ نوامبر (۲۸ آبان) روز جهانی توالت (به انگلیسی: World Toilet Day) است و سازمان ملل متحد نیز هر ساله به همین مناسبت آماری را از افرادی که به توالت دسترسی ندارند، منتشر می‌کند.
هرچند ما ایرانی‌ها، حتی گاها در خیابان از پرسیدن اینکه نزدیک ترین سرویس بهداشتی به این محل کجاست و یا در گفتن اینکه نیاز به سرویس بهداشتی داریم زمین و زمان را به هم می‌چینیم تا جمله جایگزین بگویم که هدف را برساند ولی مستقیم به آن اشاره نکنیم مثلا گلاب به روتون، نیاز به قضای حاجت، روم به دیوار و امثال این قبیل گفته‌ها.
یا حتی در تربیت کودکانمان تاکید داریم که در جمع وقتی نیاز به توالت دارند از اشاره مستقیم بپرهیزند و با رمز که بین والدین و کودک قبلا هماهنگ شده، عنوان شود و گاها به این حد اکتفا نمی‌کنیم و اصرار بر در گوش گفتن این خواسته داریم این معذب کردن کودک گاها تا جایی پیش می رود که دیگر کاری از دست کودک بر نمی‌آید و قبل از رسیدن کودک به توالت این نیاز برطرف می‌شود.
از فرهنگ ما ایرانی‌ها در خصوص گفتن این امر که بگذریم و نگاهی به تاریخچه ساخت سرویس بهداشتی در کشورمان بیندازیم متوجه می‌شویم که روند تقریبا یک نواختی را تا به اکنون در ساخت توالت پشت سر گذاشته‌ایم. گویا ما ایرانی‌ها چه در ساخت توالت‌های خانگی و یا در سروبس بهداشتی‌های عمومی سطح شهر چندان به اصولی و استاندارد بودن این بنا اهمیت نمی‌دهیم و نسبت به اهمیت آن بی‌تفاوتیم. این گفته را با فکر کردن به مدل توالت‌های خانه‌های پدربزرگ هایمان و یا دیگر خانه‌های قدیمی می‌توانیم درک کنیم.
خانه های قدیمی که اتفاقا در متراژ های بالا و شامل حیاط بزرگ و اتاق های زیاد بود که مشکل نورگیری و جا هم نداشت همیشه سرویس های بهداشتی مان در کورترین نقطه حیاط بود تا جایی که خیلی وقت‌ها در شب‌های سرد زمستان و ترسناک تابستان، نصف شب قید رفتن به توالت را زده ایم و در عوض تا صبح انواع دردهای گوارشی را تحمل کرده‌ایم.
گویا ما همچنان باهمان ذهنیت این روند را تا به امروز ادامه داده‌ایم با این تفاوت که از آن متراژ و نورگیرها خبری نیست و همچنان ما قناسی خانه کوچکمان را با یک توالت کج و کوله جفت و جور می‌کنیم و به کیفیت آن اهمیتی نمی‌دهیم و حتی محل حمام خانه‌هایمان بیشتر از توالت اهمیت دارد.
از مقوله سرویس‌های بهداشتی خانه‌هایمان که بگذریم و در مجال بزرگ تر به سرویس های بهداشتی شهرمان نگاهی بیاندازیم چندان نیازی برای تحقیق و بررسی وضعیت سرویس‌ها نیست چون اکثرا گذرمان کمابیش به این مکان افتاده است.
اصولا ما ایرانی‌ها عادت داریم مسائلی از این قبیل را به حالت مخفیانه و یا طنز بیان کنیم ولی از شوخی که بگذریم تا چندین سال پیش وضعیت به این منوال بود که در تمامی شهرهای کشورمان، عموما نه تنها سرویس بهداشتی به اندازه کافی وجود نداشت، بلکه همان اندک میزان موجود نیز چنان وضعیت خوشایندی نداشتند و این موضوع باعث می‌شد شهروندان چنانچه اکثر مواقع در عین نیازمندی به سرویس‌های بهداشتی، قید استفاده از آن را بزنند تا به مقصد برسند.
البته ناانصافی است اگر تمام این عیوب را متوجه مسئولان شهری کنیم و نقش شهروندان را نیز نادیده بگیریم چرا که بارها مشاهده کرده‌ایم که در برخی توالت‌های عمومی با وجود استاندارد بودن و تازگی و اصولی بنا نهادن آن، شهروندانی نظافت را رعایت نکرده و در قبال استفاده از آن مسئولیت و تکالیف شهروندی را بجا نیاورده‌اند.
امروزه یکی از شاخصه‌های اصلی شهرهای مدرن و توسعه یافته، سطح رفاه شهروندانی است که در آنجا سکوت دارند. سطح رفاه شاخص‌های متعددی دارد که شامل تمام ابعاد رفاهی و سلامتی می‌شود.
توزیع متناسب و خوب امکانات رفاهی از حمل و نقل عمومی گرفته تا سرانه فضای سبز، امکانات پزشکی، سرویس‌دهی به موقع در خصوص جمع آوری زباله‌های شهری و بسیاری از مسایل ریز و درشتی را شامل می‌شود که جزو شاخصه‌های اصلی شهرهای توسعه یافته است.
سرویس‌های بهداشتی شهری از جمله مبحث مهمی است که در این مقوله مطرح است. اهمیت بهداشت عمومی و دقت در حفظ سلامت جامعه، از شاخص‌های رفاه و پیشرفت هر مجموعه شهری محسوب می شود. زمانی که در یک شهر، بهداشت عمومی به واسطه نبود خدمات رفاهی ضروری نظیر سرویس‌های بهداشتی، با مسئله و چالش روبه رو می‌شود، آسیب‌هایی گریبانگیر جامعه خواهد شد که در صورت تداوم، تأثیرات نامطلوبی فرهنگی، گردشگری، سرمایه گذاری و… بر جا می‌گذارد.
گذری به تاریخ نشان می‌دهد نخستین بار سرویس‌های بهداشتی سال ۱۸۵۰ میلادی یعنی سال ۱۲۲۹ شمسی در لندن و با توجه به افزایش جمعیت این شهر ساخته شد و در ایران هم اگر چه از سال‌های دور، ساخت سرویس‌های بهداشتی در مکان های عمومی مثل پارک‌ها رایج بوده اما از اوایل دهه ۸۰ ساخت و توسعه این اماکن به شکل جدی تر در دستور کار شهرداری‌ها قرار گرفت.
جا گیری نامناسب، عدم رعایت مسائل بهداشتی در تاسیس و نگهداری، نورگیری نامناسب، غیرقابل استفاده بودن برخی از سرویس‌ها خصوصا مواردی که در قسمت‌های خلوت شهر بود و نهایتا نارضایتی مردم از این وضعیت باعث شد تا مسئولان شهری در احداث سرویس‌های بهداشتی جدید، تجدیدنظر کنند تا رضایت‌مندی شهروندان را جلب کنند.
از طرفی با توجه به سبک زندگی کنونی شهروندان ایرانی که علاقمند به پیک نیک‌های داخل شهری در چهارفصل سال هستند و بیشتر پارک ها را جهت اتراق خود انتخاب می‌کنند، اهمیت دسترسی آسان و البته مسئله بهداشت سرویس بهداشتی‌ها را چندین برابر کرده است.
احداث سرویس بهداشتی از پروژه‌های مهم شهری است که شهرداری.ها به آن اولویت خاصی می‌دهند و برایش حساسیت ویژه ای دارند. مسئولان شهری باید به این امر واقف باشند که به دلیل فرهنگ سنتی جامعه ما، بسیاری از شهروندان از اظهار نظر در خصوص عدم دسترسی به موقع با توجه به فراوانی کم سرویس بهداشتی در سطح شهر معذب هستند و این عدم درخواست به حالت مستقیم به معنای عدم نیاز نیست.
مجموعه شهرداری تبریز از چند سال قبل تا به اکنون نسبت به جاگذاری و تأمین بهداشت سرویس‌های بهداشتی بی تفاوت نبوده و این مسأله را در دستور کار خود قرار داده است. هر چند این تعداد هنوز جوابگوی جمعیت نزدیک به دو میلیونی تبریز نیست و همچنان ساخت سرویس‌های بهداشتی به طور میانگین سالانه در برنامه کاری تمام مناطق دهگانه شهرداری تبریز قرار دارد.
چندین سال است که تعداد سرویس‌های بهداشتی عمومی در سطح شهر به صورت تصاعدی افزایش یافته است و در مجموع می‌توان گفت بیش از ۱۸۳ باب تا پایان سال ۱۴۰۰در سطح شهر تبریز وجود داشت که در سال ۱۴۰۱ نیز چهار مورد (پارک غزه، پارک نور، شنب غازان و پلیس راه تبریز و صوفیان) در برنامه کاری مناطق دهگانه قرار دارد که تا پایان سالجاری به بهره‌برداری می‌رسد.
از این رو، تعداد سرویس‌های بهداشتی موجود در سطح منطقه یک ۲۳ باب، منطقه دو ۲۶ باب، منطقه سه ۱۹باب، منطقه چهار ۳۱ باب، منطقه پنج ۱۴باب، منطقه شش ۲۰ باب، منطقه هفت ۲۲ باب، منطقه هشت ۸ باب و منطقه ده ۶ باب است. که در مجموع ۱۳۸ باب فعال و ۴۵ باب سرویس بهداشتی به حالت غیرفعال و نیمه فعال هستند.
در مجموع ۱۸۳ باب سرویس بهداشتی مناطق دهگانه ۸۳۶ تعداد چشمه وجود دارد که از این رقم نیز ۷۱۵ چشمه فعال و ۱۲۱ چشمه غیرفعال می‌باشد.
علاوه بر آمار سرویس بهداشتی‌های مناطق می‌توان به این آمار سرویس‌های بهداشتی سازمان‌ها از جمله ۸ باب سرویس بهداشتی سازمان پارک‌ها، ۱۰ باب سرویس سازمان عون بن علی، ۷ باب سازمان آرامستان‌ها، ۲ باب سرویس سازمان پایانه‌ها را هم اضافه کرد.
طبق آمار هرچند تعداد سرویس‌ها طی سال‌های اخیر افزایش یافته ولی سوالی که در ذهن مخاطب ایجاد می‌شود رقم نسبتا بالای سرویس‌های نیمه فعال و غیرفعال سطح شهر است که انتظار می‌رود مدیریت شهری در این باره نیز تدابیری بیندیشد تا در اختیار شهروندان قرار گیرد.
