به گزارش پایگاه خبری مساوات، دارالفنون تبریز در سال ۱۲۵۵ شمسی به عنوان نخستین مرکز آموزش عالی در این شهر با ریاست «جوادخان سعدالدوله» که نوه حاج صفرعلی خویی بود، به راه می‌افتد. بعدها که جوادخان مامور برگزاری اکسپو ایران می‌شود، ریاست دارالفنون تبریز به برادر وی «عباس خان سرتیپ» می‌رسد.
تأسیس دارالفنون‌ها یکی از اقدامات امیرکبیر برای نشر علوم جدید و اعتلای فرهنگ کشور بود که پس از مطالعه مراکز علمی دنیای جدید، طرحی برای تأسیس مدارس و دانشگاه ها در ایران فراهم آورد.
امیرکبیر که در جریان جنگ با روس‌ها متوجه ضعف کشور شده بود، بر این باور بود که سربازان ایرانی باید تکنیک‌های لازم را بیاموزند و این امر مستلزم کسب دانش است. این آموزش‌ها در دارالفنون یا پلی‌تکنیک با رشته‌های متنوعی مانند سواره و پیاده‌نظام، توپخانه، پزشکی، داروسازی، معدن‌شناسی و … تحقق می‌یافت.
هرچند اطلاعات محدودی درباره فعالیت این مدرسه در تبریز موجود است، اما اولین نقشه کاداستر شهر تهران، که از مهم‌ترین اسناد شناخت بافت شهری و ساختار محله‌های آن دوران است، در همین مدرسه تهیه و ترسیم شده است. همچنین، پی‌ریزی نظام آمار و اطلاعات توسط اساتید و دانش‌آموزان این مدرسه، گام بلندی به‌سوی پایه گذاری نخستین سرشماری دقیق و روشمند در کشورمان بود. از اینرو، تأثیرات “میراث دارالفنون” در زندگی ما تا آن حد پررنگ است که نمی‌توانیم مسیر تاریخ شهر و کشورمان را بدون دیدن ردپای آن بررسی کنیم.
شاید دارالفنون در ابتدا با هدفی نظامی ساخته شده باشد، اما راه پیشرفت شهرمان در زمینه پزشکی، مهندسی، ادبیات و دیگر رشته‌ها و همچنین وضعیت اجتماعی و سیاسی کشور را به شدت تغییر داد.
با توجه به اینکه پلی‌تکنیک توکیو ژاپن سه سال پس از تأسیس دارالفنون‌های ایران شکل گرفت، می توان از این رهگذر در بررسی تحولات دوران مدرنیته قسمت هایی از تاریخ ایران و کشور ژاپن را در کنار هم مقایسه کرد، با این تفاوت که ژاپنی‌ها در تفحص و حتی تقلید از مدرنیته جدیت بیشتری نشان دادند.
اداره دارالفنون تبریز (مدرسه مظفری) تحت نظارت افرادی عالم، فاضل، ترقی‌خواه و ملت‌پرور بوده که با دقت در انتظام مدرسه، ترتیب و پیشرفت دانش‌آموزان و نشر و بسط علوم می‌کوشیدند، به طوری که در بخشی از مانیفست و مرام‌نامه این مدرسه خطاب به دانش آموزان چنین آمده است: “راست بگویید، راست بشنوید و راست بروید، آنچه را می‌خواهید جسورانه و خردمندانه به دست آورید، با خود جوانمردانه تعهد کنید که فریب ندهید و بکوشید که فریب نخورید.”
فارغ‌التحصیلان این مدرسه بعدها هرکدام به مقامی رسیدند که در حل مسائل نظامی، امنیتی، آموزشی و بهداشتی شهر خود نقشی مؤثر ایفا کردند و به گسترش علوم و فنون کمک شایانی کردند.
با وجود عمر کوتاه فعالیت مدارس دارالفنون، این جریان فرهنگی آثار و برکات زیادی داشت و با توجه به ماهیت نظامی و فناورانه آموزش های مدرسه، در تربیت نسلی مؤثر واقع شد که بعدها در شکل‌گیری انقلاب مشروطه نقش‌آفرینی کردند. این مدرسه همچنین الگویی برای تأسیس مدارس مشابه در سایر شهرهای آذربایجان شد.
از دیگر دستاوردهای دارالفنون، جنبشی بود که به‌جای ایجاد حزب و روزنامه، بر دستورالعمل ساخت مدرسه برای تعلیم و تربیت مردم تأکید داشت. علاوه بر این، دارالفنون تبریز دارای چاپخانه‌ای بود که کتب درسی دانش‌آموزان در آنجا چاپ می‌شد. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های چاپ‌شده در این چاپخانه، کتاب “وطن دیلی” نوشته “حاج میرزا حسن رشدیه” است که به زبان ترکی نگاشته شده است.
با وجود این پیشینه ارزشمند، “دارالفنون تبریز” امروز به یک “میراث فراموش‌شده” تبدیل شده است. این گنجینه تاریخی و فرهنگی، که روزگاری مهد علم و دانش آذربایجان بود، اکنون در سکوت ناباورانه، به انباری برای دپوی کفش بدل شده است.این در حالی است که هر آجر این بنا، روایتگر بخشی از هویت فرهنگی ماست.
اما در روزهای گذشته خبر امضای تفاهم نامه ای مبنی بر احیا و بهره برداری از این میراث فرهنگی و آموزشی موجب مسرت فعالان فرهنگی استان شد.
به گفته واقف بهروزی مدیرکل امور اقتصادی و دارایی آذربایجان‌شرقی این بنای تاریخی که از ارزش فرهنگی و تاریخی بالایی برخوردار است، از محل منابع مولدسازی احیا می شود.
به گفته واقف بهروزی مدیرکل امور اقتصادی و دارایی آذربایجان‌شرقی این بنای تاریخی که از ارزش فرهنگی و تاریخی بالایی برخوردار است، از محل منابع مولدسازی احیا می شود.
بر این اساس به طور مشترک با اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تفاهم‌نامه‌ای منعقد و مقرر شده است تا پس از اتمام مرمت، کاربری‌های فرهنگی و گردشگری برای این بنا تعیین شده و فراخوان جذب سرمایه‌گذار برای توسعه و بهره‌برداری از آن صادر شود.
در این تفاهم‌نامه، تأکید زیادی بر حفظ اصالت تاریخی بنا و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود برای جذب گردشگران و استفاده در فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی شده است.
بهروزی خاطرنشان کرده است: پس از نهایی‌سازی تفاهم‌نامه، پرونده به صندوق حفظ، احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی ارسال و پس از آن نسبت به جذب سرمایه‌گذاران تصمیم‌گیری خواهد شد.
مرمت دارالفنون تبریز آغاز شده است
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان آذربایجان شرقی هم در جریان بازدید از روند مرمت مدرسه دارالفنون تبریز گفت: مدرسه تاریخی دارالفنون تبریز که یکی از بناهای ارزشمند دوره قاجار و از نخستین مدارس مدرن ایران است، به‌دلیل فرسودگی به مرمت و ساماندهی نیاز داشت.
احمد حمزه‌زاده اعلام کرد: عملیات مرمت این بنا با استحکام‌بخشی دیوارها و پایه‌های آجری آغاز شده است و بخش‌های تخریب‌شده با استفاده از مصالح سنتی، بازسازی خواهند شد.
وی با اشاره به اینکه پاکسازی نماهای آجری و سنگی از اندودهای غیرمرتبط، شست‌وشوی دوده‌ها و اصلاح و جایگزینی بخش‌های آسیب‌دیده از مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده است، افزود: برای بهبود وضعیت آبراه‌ها، ناودان‌های ساختمان با ورق گالوانیزه سنتی جایگزین و مسیر هدایت آب باران به جوی خیابان اصلاح شده است.
وی همچنین از نصب درب‌ها و پنجره‌های چوبی جدید در مرحله پایانی خبر داد و افزود: این بخش با رعایت اصول تاریخی و با استفاده از رنگ‌های مخصوص، به‌زودی انجام خواهد شد تا جلوه‌ای اصیل به بنا بازگردد.
وحید نواداد معاون میراث فرهنگی استان هم در خصوص برنامه بهره وری از این مکان تاریخی گفت: مرمت بنا با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره‌کل امور اقتصادی و دارایی استان فعلا جهت رفع خطر تخریب عملیاتی شده است و عملیات مرمت کلی جهت آمادگی برای بهره برداری از این مکان تاریخی به فصول بعد موکول می شود.
هر چند بخشی از مالکیت اصلی دارالفنون متعلق به اداره اقتصاد و دارایی و بخشی در مالکیت خصوصی است و فعلا برنامه ای جهت بهره برداری از آن تنظیم نشده است اما به نظر می آید تبدیل این بنایی تاریخی به موزه تعلیم و تربیت خوشایند دوستداران فرهنگ و آموزش و یادآور خدمات امیرکبیر باشد.
میرزا محمدتقی‌خان فراهانی ملقب به امیرکبیر، نخستین صدراعظم ناصرالدین‌شاه در بیستم دی ماه ۱۲۳۰ در حمام فین کاشان به شهادت رسید. وی مؤسس دارالفنون و ناشر روزنامه وقایع اتفاقیه بود.
