مساوات – محمد آمره: آنچه اینجا اهمیت پیدا می‌کند، تحلیل دقیق موضوعات ژئوپلیتیک یا سیاسی است. می‌دانیم به دلایل متعدد جمهوری آذربایجان و ترکیه موضوع آلودگی را در مجامع گوناگون بین‌المللی مطرح و پیگیری می‌کنند. بررسی‌ها هم نشان می‌دهد بیشتر اشخاصی که به این مسئله پرداخته‌اند دارای گرایش‌های قومی شدید هستند یا معمولاً به منظور تأمین منافع ترکیه این بحث‌ها را مطرح می‌کنند. دلیل آن نیز روشن و به خاطر رقابت منطقه‌ای ترکیه و جمهوری آذربایجان با ارمنستان است. از آنجایی که نیروگاه متسامور که ما آن را به عنوان منبع آلودگی‌های پرتوزا در ارس می‌شناسیم، ۴۰ درصد برق این کشور را تأمین می‌کند، برای این کشور، هم در موضوع امنیت انرژی و هم اقتصاد اهمیت زیادی دارد. طبیعتاً ارمنستان برای تعطیلی این نیروگاه مقاومت خواهد کرد. این نکات را باید در نظر بگیریم اما آنچه نباید فراموش شود اینکه، آلودگی وجود دارد و دیگر قابل انکار نیست. مسائل سیاسی مانند آنچه گفتیم نباید مطالبهٔ اصلی رفع آلودگی را در سایه و حاشیه قرار دهد. در پیگیری این مسئله باید مشخص شود که مسئله، ورود به رقابت کشورهای همسایه نیست بلکه دقیقاً از منظر یک مطالبه ملی، سلامت، امنیت و محیط‌زیست خودمان پیگیری می‌شود.
نکته دیگری هم وجود دارد که موید اهمیت مسئله آلایندگی برای ماست. ما نسبت به سه کشور دیگری که رود ارس از آن سرچشمه می‌گیرد یا از آنها عبور می‌کند دست پایین را داریم. یعنی ما چهارمین کشوری هستیم که در کرانه این رود قرار داریم. به این دلیل می‌توانیم متصور باشیم که میزان مخاطره ما بیشتر می‌شود یعنی همه آلودگی ورودی به رودخانه به ایران می‌آید، به علاوه کمترین میزان آورد رودخانه به دلیل پروژه‌های بالادست نیز در ایران جاری می‌شود.
قرارداد یا تفاهم‌نامه‌ای نیز تا ۱۵ سال پیش چه در دوره شوروی و چه در زمان استقلال ارمنستان میان کشور ما و این دو کشور وجود نداشته است. البته این نکته مهم است که گزارش‌هایی هم در خصوص آلودگی پیش از این دوره وجود نداشت.
تقریباً از ۱۵ سال قبل این گزارش‌ها پیگیری و موضوع آلایندگی مدون و پایش محیط زیستی ارس به یک ضرورت تبدیل می‌شود. منابع آلاینده معین و نوع و میزان آنها اندازه‌گیری می‌شود. همین نبود گزارش‌ها و پایش‌های رسمی موجب می‌شد تا مسئله آلودگی انکار شود. حتی تا همین اواخر، انگار این سیاست وجود داشته و دارد و عموماً موضوع آلودگی ارس را بازی سیاسی می‌خوانند. اما گزارش‌های بهداشتی از افزایش بیماری و سرطان به ویژه سرطان معده میان حاشیه‌نشینان کرانه‌های ارس در ایران، قابلیت انکار را بسیار کم کرد. طی سال‌های اخیر کمیسیون‌هایی میان ایران و ارمنستان تشکیل و مقرر شد که ورود این آلاینده‌ها کاهش پیدا کند و دولت ارمنستان نیز متعهد شده بود تا سال گذشته ورود پساب‌های صنعتی را به صفر برساند. در حال حاضر گزارشی رسمی و جدید از اینکه ورود پساب‌ها قطع شده یا وجود دارد منتشر نشده است. پایش‌ها مدام صورت می‌گیرد اما تا پایان سال گذشته و ابتدای امسال شواهدی مبنی بر وجود آلودگی‌ها در دست است. این مسئله باید ورای روابط دو کشور از سوی دولت ایران پیگیری شود، چرا که دولت در برابر سلامت مردم مسئول است.
