گنبدی که شکست!

سامانه پیکان  با همکاری آمریکا و اسرائیل طراحی شد و در طی دو دهه توسعه، به مدل‌های پیشرفته‌تر پیکان-۲ و پیکان-۳ رسید.

پیکان-۳ که در جنگ اخیر مورد استفاده گسترده قرار گرفت، به‌طور خاص برای رهگیری موشک‌هایی طراحی شده که در خارج از جو حرکت می‌کنند و دارای سرجنگی قابل تفکیک یا توان مانور بالا هستند. پیکان-۳ یک سامانه پرتاب از زمین به فضا با قابلیت شلیک از فواصل بسیار دور و با سیستم هدایت پیشرفته است.

مقایسه عملکرد سامانه‌های دفاعی در جنگ ۱۲ روزه

ویژگی‌های کلیدی پیکان-۳:

• برد عملیاتی زیاد
• قابلیت رهگیری اهداف در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری خارج از جو
• بهره‌گیری از سیستم‌های راداری Super Green Pine
• قابلیت اصابت مستقیم (hit-to-kill) بدون نیاز به انفجار مجاورتی

مقایسه هزینه‌های موشک‌ها و رهگیرها

در گزارش‌های منتشر شده، اشاره شده که در جریان جنگ اخیر، پیکان با وجود شلیک ده‌ها موشک رهگیر، موفق به جلوگیری از اصابت بخش قابل‌توجهی از موشک‌های بالستیک ایران به اهداف حیاتی نشد. برخی منابع ادعا می‌کنند که تنها حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد موفقیت در رهگیری برای این سامانه ثبت شده است؛ آماری که اگر صحت داشته باشد، یک زنگ خطر جدی برای استراتژی دفاعی اسرائیل به‌شمار می‌رود.

ویژگی‌های فنی سامانه پیکان ۳

ادامه این ناکامی‌ها، نه‌تنها به ناکارآمدی فنی پیکان اشاره دارد، بلکه بر ضعف‌های دکترین دفاعی اسرائیل نیز مهر تأیید می‌زند؛ دکترینی که سال‌ها بر برتری فنی مطلق و دفاع چندلایه مبتنی بود. شکست پیکان، به‌ویژه در رهگیری موشک‌هایی نظیر خیبرشکن که دارای سرعت بالا، سرجنگی مستقل و مسیر پروازی منحنی هستند، بار دیگر نشان داد که فناوری به‌تنهایی نمی‌تواند در برابر اراده و نوآوری نظامی، برگ برنده محسوب شود.

 سامانه تاد؛ غول آمریکایی در خط مقدم

سامانه دفاع موشکی تاد (THAAD) که توسط شرکت آمریکایی لاکهید مارتین توسعه یافته، به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و مؤثرترین سامانه‌های رهگیری موشک‌های بالستیک در جهان شناخته می‌شود. این سامانه بخشی از ساختار دفاع موشکی چندلایه‌ی ایالات متحده و متحدان آن به شمار می‌رود و نقش مهمی در تأمین امنیت راهبردی ایفا می‌کند.

سامانه‌ی تاد برای رهگیری موشک‌ها در فاز نهایی پرواز آنها و در خارج از جو زمین طراحی شده است. این قابلیت به سامانه اجازه می‌دهد تا موشک‌های بالستیکی را که با سرعت بسیار بالا و از فاصله‌های دور شلیک می‌شوند، شناسایی، رهگیری و منهدم کند. برخلاف سامانه‌هایی که بر مبنای انفجار عمل می‌کنند، تاد از روش اصابت مستقیم (Hit-to-Kill) بهره می‌برد؛ یعنی رهگیر با برخورد فیزیکی به هدف آن را نابود می‌کند، که این روش دقت بسیار بالایی دارد و خطرات ناشی از انفجار کلاهک را کاهش می‌دهد.

از دیگر ویژگی‌های مهم این سامانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قابلیت تحرک بالا: سامانه تاد به‌صورت متحرک طراحی شده و می‌تواند به سرعت در مناطق مختلف مستقر شود.

• سامانه راداری پیشرفته AN/TPY-2: این رادار با برد بسیار بالا، امکان شناسایی زودهنگام تهدیدات را فراهم می‌آورد.

• یکپارچگی با سایر سامانه‌های دفاعی: تاد می‌تواند با سامانه‌هایی چون پاتریوت و Aegis هماهنگ عمل کند و بخشی از شبکه‌ی جامع دفاع موشکی باشد.

سامانه تاد تاکنون در کشورهای مختلفی از جمله کره جنوبی، امارات متحده عربی و اسرائیل مستقر شده و در برخی مأموریت‌های آزمایشی نیز عملکرد موفقی از خود نشان داده است. با افزایش تهدیدات موشکی در مناطق پرتنش جهان، تاد به عنوان یک عنصر حیاتی در معماری دفاعی قرن ۲۱ مطرح است.

در جنگ ۱۲ روزه، بخشی از سامانه تاد که پیش‌تر توسط آمریکا در خاک اسرائیل مستقر شده بودند، وارد عمل شدند. با وجود فناوری فوق پیشرفته، عملکرد تاد نیز تحت تأثیر حجم بالای حملات، سرعت موشک‌های ایرانی و اختلالات راداری با مشکل مواجه شد.

کاهش ذخایر موشک تاد

منابع امنیتی اعلام کردند که حدود ۲۵ درصد از ذخایر عملیاتی تاد جهان در این نبرد مصرف شد؛ عددی که پیش‌تر تصور آن تنها در سناریوهای جنگ جهانی ممکن بود. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که سامانه تاد در رهگیری موشک‌های فوق‌سریع و مانورپذیر ایران نظیر خیبرشکن یا دزفول، کارایی محدودتری از آنچه در تبلیغات مطرح می‌شد، داشته است.

 گنبد آهنین؛ دفاع در برابر تهدیدات اشباع‌شده

سامانه گنبد آهنین که برای مقابله با راکت‌ها و تهدیدات کوتاه‌برد طراحی شده، با این حال، در جریان جنگ اخیر، این سامانه نیز با چالش بزرگی روبه‌رو شد.

حتی پهپاد های ایرانی مانند آرش دو توانستند این سامانه را دور بزنند و به هدف اثابت کنند.

کارشناسان نظامی معتقدند که فناوری قدیمی‌تر گنبد آهنین، در برابر تاکتیک «حمله اشباعی» توان پاسخگویی ندارد؛ به‌ویژه زمانی که موشک‌های دوربرد و کوتاه‌برد هم‌زمان پرتاب شوند.

این سامانه همچنین در برابر موشک‌ها و پهپادهای پیشرفته جدید ایران ناتوان است.

 طراحی ایرانی؛ اقتصاد جنگ و کارایی

یکی از نکات مهم جنگ اخیر، کارآمدی طراحی موشک‌های ایرانی در برابر سامانه‌های پرهزینه غربی بود. هزینه هر موشک خیبرشکن یا فاتح، در مقایسه با رهگیرهای چند میلیون دلاری پیکان یا تاد، ناچیز است.

درصد ذخایر مصرف‌شده سامانه‌ها

به عبارتی، ایران با صرف هزینه‌ای بسیار کمتر، توانست نه تنها از سد سامانه‌ها عبور کند، بلکه آن‌ها را در موقعیتی تدافعی و مصرف‌کننده قرار دهد. این اصل اقتصادی جنگ، که به آن «هزینه معکوس» نیز گفته می‌شود، نشان‌دهنده تغییر فاز در جنگ‌های نوین منطقه‌ای است.

 توازن جدید قدرت در خاورمیانه

با عبور موفق موشک‌های ایرانی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاعی جهان، اکنون تحلیل‌گران از تغییر موازنه قدرت در منطقه سخن می‌گویند. اسرائیل که تا پیش از این خود را دارای سپری نفوذناپذیر می‌دانست، اکنون باید با تهدیدی جدی و دائمی از سوی ایران مواجه شود.