مساوات – فاطمه حکمت‌شعار: اگر پیگیر اخبار سیاسی باشید احتمالا تاکنون دو کلمه طرح و لایحه به گوش‌تان خورده‌اند؛ ولی ممکن است که بدلیل مشابهت کاربرد این دو اصطلاح، کمی گیج شده باشید و حتی تفاوتی میان‌شان قائل نباشید. هر دوی این اصطلاحات مربوط به قانونگذاری در پارلمان‌ها هستند؛ به این صورت که به قوانینی که برای تصویب به مجلس ارائه می‌شوند بسته به این که از سوی چه نهادی مطرح شده باشند، طرح یا لایحه گفته می‌شود.
فرق طرح و لایحه
به طور کلی قوانینی که از سوی دولت (و یا طی شرایطی رییس قوه قضائیه) برای بررسی و تصویب به پارلمان ارائه می‌شوند لایحه نام دارند. لوایح در مرحله اول باید در جلسات هیئت وزیران به تصویب رسیده و پس از آن راهی مجلس شوند. به عنوان مثال لایحه «اصلاح قانون تنطیم خانواده» در سال ۸۸ از سوی هیئت دولت به مجلس ارائه و تصویب شد و به موجب آن کلیه محدودیت های موجود در قانون تنظیم خانواده برای تعداد فرزندان برداشته شد.
طرح اما به قانونی گفته می‌شود که حداقل از سوی پانزده نفر از نمایندگان پیشنهاد شده و برای بررسی و تصویب به مجلس ارائه شود. به عنوان مثال می‌توان به طرح «کاهش تصدی دولت در عرضه سوخت و فرآورده‌های نفتی» اشاره کرد که تعدادی از نمایندگان آن را پیشنهاد کرده و پس از بررسی در کمیسیون مربوطه اکنون در صف بررسی در صحن مجلس قرار دارد. البته طبق قانون، شورای عالی استان‌ها نیز این حق را دارد که در محدوده وظایف خود طرح‌های قانونی تهیه کرده و برای بررسی به مجلس ارائه کند.
تعریف «فوریت» در طرح ها و لوایح قانونی
حالا که با اساسی‌ترین فرق طرح و لایحه آشنا شدید، بهتر است یک اصطلاح دیگر در رابطه با طرح و لایحه را نیز خوب بشناسید؛ اصطلاح «فوریت» از اصطلاحاتی است که دانستن آن برای علاقه‌مندان عرصه سیاست ضروری است.
قوانینی که به صورت پیشنهادی از سوی دولت و یا نمایندگان در مجلس مطرح می‌شوند به طور معمول به دو صورت عادی (دو شوری) و فوری مورد بررسی قرار می‌گیرند.
طرح‌ها و لوایح عادی طی دو جلسه ارزیابی می‌شوند که در یکی کلیات و در دیگری جزئیات مورد بررسی قرار می‌گیرند. اما درباره طرح ها و لوایح فوری ابتدا باید به روند بررسی قوانین در مجلس اشاره کرد که به صورت نوبتی است؛ یعنی قوانین پیشنهادی بر اساس تاریخ ابلاغ در صف بررسی قرار می‌گیرند.
و اما در شرایطی که به عنوان مثال زمان اهمیت بیشتری دارد و یا حادثه‌ای ناگهانی رخ داده؛ طی تصویب نمایندگان به آن قانون پیشنهادی، «فوریت» تعلق می‌گیرد.
طرح‌ها و لوایح فوریت دار، بنابر اهمیت موضوعشان خود به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱. یک فوریتی
طرح‌ها و لوایحی که در این دسته قرار می‌گیرند، پس از تصویب یک فوریت‌شان برای بررسی بدون نوبت به کمیسیون فرستاده می‌شوند.
۲. دو فوریتی
قوانین پیشنهادی موجود در این دسته از اهمیت بیشتری برخوردارند و به همین جهت برای صرفه جویی در زمان به کمیسیون ابلاغ نمی‌شوند. در عوض بعد از تصویب دو فوریت، سریعا در اختیار نمایندگان قرار گرفته و پس از بیست و چهار ساعت در صحن پارلمان مطرح می‌گردند.
۳. سه فوریتی
طرح ها و لوایح سه فوریتی بیشترین اهمیت را دارند و باید هر چه زودتر مورد بررسی قرار گیرند به همین جهت بعد از تصویب سه فوریت‌شان، به سرعت نسبت به چاپ و پخش آن‌ها میان نمایندگان اقدام شده و در همان جلسه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
