مساوات- مهدیه فرج‌زاده: اوقات فراغت از دیدگاه جامعه‌شناسان به حدی مهم است که معتقدند موجودیت و اصالت فرهنگ‌های جامعه بر مبنای فرصت‌ها و اوقات فراغت افرادی که در آن جامعه زندگی می‌کنند، پی‌ریزی شده است. در جوامع کنونی، برخی نهادها و سازمان ها در کنار فعالیت های مختص خود، وظیفه ذاتی غنی سازی اوقات فراغت را نیز بر عهده دارند مثل وزارت آموزش و پرورش، کانون فکری کودک و نوجوان، نهاد کتابخانه های کشور، سازمان ورزش و برخی نهادهای دیگر که با توجه به شرایط و فصول سال برنامه های خاصی در این زمینه اجرایی می کنند. در کنار این نهادها، شهرداری ها نیز علاوه بر وظایف ذاتی خود در کنار عمران و آبادانی شهر، اوقات فراغت شهروندان خود را نیز مدنظر دارند.
اوقات فراغت مختص فصل تابستان و یا گروه سنی خاصی نیست و تمام اقشار جامعه ساعتی از روز را فراغت دارند. اکنون با توجه به شروع فصل سرد سال و از طرفی آغاز فعالیت های مدارس و دانشگاه ها، فعالیت در این زمینه کمرنگ تر شده است در صورتی که با سردی هوا و به تن کردن رنگ های پاییزی طبیعت که گاها برای خیلی ها رهآورد آن افسردگی و دلگیری شهر و خانه ها است، بیشتر نیاز به برنامه های شاد و مفرح احساس می شود.
آمادگی مراکز فرهنگی و ورزشی شهرداری در نیمه دوم سال برای ارائه خدمات به شهروندان
فرینوش اکبرزاده، مسئول امور ارتباطات سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری تبریز در خصوص فعالیت‌های شهرداری جهت غنی سازی اوقات فراغت شهروندان می‌گوید: توسعه مراکز ورزشی، فرهنگی و اجتماعی همچون خانه‌های سلامت و فرهنگسراها، سالن‌های ورزشی، خانه‌های مادر و کودک، پارک‌های بانوان و فعالیت‌های این مراکز در چهار فصل سال حکایت از نگاه ویژه شهرداری تبریز در حوزه آموزش‌های شهروندی و غنی سازی اوقات فراغت شهروندان دارد.
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این مراکز که به صورت مستمر فعالیت‌های پرنشاط، مفرح، خلاقانه و آموزشی دارند شهرداری تبریز با ایجاد پیاده‌راه ها در اماکن پرتردد شهر بستر لازم برای پویایی شهر و گذران اوقات فراغت را فراهم آورده است. حال با توجه به شرایط فصلی متفاوت که در تابستان بساط بستنی فروش‌ها، کافه‌ها و فست فودی ها در پیاده‌راه چیده می‌شود، در فصل سرما نیز بستر کافی برای بساط لبوفروش ها و باقلا فروش ها فراهم است. شهرداری تبریز از احداث این پیاده‌راه‌ها گرفته تا برگزاری برخی جشنواره‌های فصلی و موضوعی، جنگ های شادی، اتوبوس شادی و … در محلات و پارک‌ها در نیمه دوم سال سعی در آموزش‌های شهروندی با ایجاد فضای شاد و پرانرژی دارد.
راه اندازی مراکز تفریحات رایگان توسط شهرداری‌ها با همکاری سازمان‌های مردم نهاد
آرزو شفاعتی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری در این خصوص معتقد است: عدم دسترسی کودکان به تفریحات سالم می‌تواند نقطه فشاری برای برخی خانواده‌ها و شکاف تجربه برای کودکان باشد. کودکان خانواده‌های کم درآمد کمتر به فعالیت‌های سازماندهی شده خارج از مدرسه دسترسی دارند و به احتمال زیاد تفریحات ناسالم را از نظر روانی و سلامت جسمانی تجربه می‌کنند و از این نظر میزان ابتلا به انزوای اجتماعی در میان آنها بیشتر است. کودکانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند یا از خانواده‌های کم درآمد هستند یا بیشتر در معرض خطر طرد شدن قرار دارند.
شفاعتی می‌گوید: مراکز تفریحات رایگان با تدارک فعالیت‌های غنی سازی منسجم می‌تواند تاثیر مثبتی بر کودکان و نوجوانان داشته باشد. در این راستا شهرداری می‌تواند از مشارکت‌ها و ارتباطات محلی به ویژه با بخش سازمان‌های داوطلبانه و اجتماعی استفاده کند.
وی ادامه داد: ایده کلوپ‌های بعد از مدرسه (After School Clubs) قبلا در کشورهای مختلف و پیشرفته مطرح و گزینه‌های مختلفی در خصوص فعالیت‌های متصور برای این کلوپ‌ها مطرح شده از جمله تهیه غذای رایگان برای کودکان مناطق محروم تا تدارک انواع رشته‌های ورزشی و بازی‌های فکری و هنری و… که با توجه به شرایط رفاه جامعه و فرهنگ آن جامعه متغیر است.
وی با توجه به شرایط شهر تبریز بخصوص در فصول سرد سال پیشنهاد کرد ضمن مکان یابی محل های مناسب برای ایجاد زیرساخت های لازم از نظر سهولت دسترسی و امکان استفاده برای عموم و… ایده کلوپ های بعد از مدرسه با توجه به فرهنگ جامعه ایرانی بومی سازی شود که برای این منظور متون علمی و مقالات متعدد در دسترس بوده و قابل اجرا است.
برپایی تورهای گردشگری و اجرای جشنواره‌های موضوعی توسط سازمان فرهنگی و هنری
بر اساس تحقیقات انجام شده در برخی کشورهای در حال توسعه، مشکلات عمده گذران اوقات فراغت، نداشتن امکانات سالم تفریحی، عدم آگاهی، نداشتن برنامه صحیح و اصولی و همچنین اجرای سیاست‌های نامناسب فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است که موجب انحراف نوجوانان و جوانان و کشیده شدن آنان به سوی تفریحات ناسالم است. پژوهش‌های انجام شده در ایران نیز حاکی از این مطلب است که بسیاری از معضلات اخلاقی و فرهنگی در بین نوجوانان و جوانان، موازی کاری ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط و فقدان برنامه‌ریزی صحیح جهت گذران اوقات فراغت در بین آنان بوده است.
لیلا کریمی دکترای برنامه ریزی شهری در این خصوص می‌گوید: بدیهی است هرگونه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای رسیدن به «وضع مطلوب» نیاز به شناخت «وضع موجود» دارد. یعنی شناخت نیازها، تمایلات، گرایش‌ها و نگرش‌های دانش‌آموزان به انواع فعالیت‌های فوق برنامه و فراغت و برنامه‌ریزی و تدارک امکانات لازم یک ضرورت برای امور تربیتی در آموزش و پرورش است.
کریمی با اشاره به اهمیت کارکردهای غیرمستقیم اوقات فراغت در خصوص تقویت سرمایه اجتماعی، تقویت هویت دینی و ملی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، کمک به توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در کنار کارکردهای مستقیم از جمله استراحت، تفریح، خلاقیت، تعلق و همبستگی می افزاید: سطوح فعالیت‌های فراغتی از نظر کیفیت، سطوح مختلف ارزشی، نوع انگیزه و … متفاوت است. گذران فراغت در مراتب عالی می‌تواند به خلاقیت علمی، هنری و اعتلای ارزش‌های اخلاقی و خدمات اجتماعی بپردازد. در یک سطح دیگر می‌تواند به رفع خستگی، کسب لذت و آسایش و تأمین سلامت جسمی و روحی کمک کند.
وی ادامه می‌دهد: اما در عین حال گذران فراغت می‌تواند با نوعی آسیب‌های فردی و اجتماعی مثل روی آوردن به مواد مخدر، بزهکاری و ستیزه‌جویی همراه باشد. در این مبحث باید به اهمیت تمایز میان فراغت فعال و فراغت غیرفعال اشاره کرد که در شرایط دنیای معاصر به سمت عدم تعادل و گسترش فراغت غیرفعال گرایش پیدا کرده است. یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی و مدیریت گذران فراغت، کمک به ایجاد تعادل و توازن میان انواع فعالیت‌های سالم فراغتی و کاهش انگیزه‌ها و زمینه های فراغت ناسالم است.
کریمی تصریح می‌کند: با توجه به سردی آب و هوای شهر تبریز در نیمی از سال که اکثرا همراه با بارش برف و باران و برودت هوا بوده و باعث ایجاد مشکلاتی در تردد شهری است، اکثر کودکانی که همزمان با بارش برف و سردی هوا و تعطیلی مدارس، در خانه می مانند. از تفریحات سالمی همچون برنامه های فرهنگی، ورزش و بازی محروم مانده و دچار سستی و بی حوصلگی می شوند.
وی می‌گوید: برای پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان، باید برنامه ریزی درستی انجام شده و از پتانسیل های موجود در شهر استفاده شود. به عنوان نمونه از ظرفیت مجتمع های مسکونی به منظور تشکیل کلاس‌های آموزشی، فرهنگی، ورزشی و همچنین برگزاری مسابقات و جشنواره‌ها می‌توان استفاده کرد. با توجه به اینکه در تمام مناطق شهری فرهنگسراها و خانه‌های سلامت دایر هستند و برنامه‌های فرهنگی و آموزشی جزو دستور کار آنها بوده، برنامه‌های ورزشی را هم می‌توان جزو برنامه آنها قرار داد. از طرفی از کادر آموزشی، فرهنگی، ورزشی سازمان ورزش و مراکز فرهنگی شهرداری جهت آموزش در محل می‌توان بهره جست. به نحوی که با هماهنگی هیات مدیره مجتمع‌های مسکونی، مدارس، مساجد و … برنامه‌های متنوع آموزشی، فرهنگی، تفریحی، ورزشی و … در محل قابل اجرا خواهد بود، البته که باید مراعات همسایگان را کرده و از سالن اجتماعات، لابی، پارکینگ یا محوطه مراکز مذکور استفاده کرد.
لیلا کریمی ادامه می‌دهد: با همکاری سازمان ورزش و مراکز فرهنگی زیر نظر شهرداری و هماهنگی با ارگان‌های مربوطه می‌توان با برگزاری تورهای گردشگری از موزه‌ها، سالن‌های سینما و تئاتر،سالن‌های ورزشی و نیز برگزاری جشنواره‌ها و نمایش‌های زمستانی را در برنامه کاری قرار داده و لحظات شاد و مفرحی برای کودکان، نوجوانان و خانواده‌ها به یادگار گذاشت.
سهم بزرگ شبکه‌های مجازی در پر کردن اوقات فراغت ایرانیان
سهم گذران اوقات فراغت ایرانی‌ها در ۲۴ ساعت زندگی اندکی بیش از چهار ساعت برآورد شده است. به‌طوری که استفاده از رسانه‌های گروهی بیشترین سهم را در بین سایر فعالیت‌های تفریح و فراغت به خود اختصاص داده است. در مقایسه با دیگر کشورها فعالیت‌های تفریحی و ورزشی و سرگرمی سهم بسیار کمتری را کسب کرده است و این درحالی است که در کشورهای پیشرو استفاده از رسانه‌های جمعی کمترین زمان را به خود اختصاص می‌دهد.
مرکز آمار ایران طرح گذران وقت را با هدف دستیابی به شیوه گذران وقت افراد جامعه، شناخت نوع و مدت زمان فعالیت‌ها طی سه دوره زمانی ۸۸-۱۳۷۸، ۹۴-۱۳۹۳ و ۹۹-۱۳۹۸ به اجرا درآورده است. در آخرین آمارگیری این طرح که بازه زمانی فصول پاییز ۹۸ تا تابستان ۹۹ را در بر می‌گیرد، سهم اوقات فراغت که با عنوان فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و تمرینات ورزشی در نظر گرفته شده در طول شبانه‌روز به‌طور میانگین ۴ ساعت و ۱۹ دقیقه ارزیابی شده است.
این فعالیت‌ها شامل بازدید از رویدادها و مکان‌های فرهنگی، تفریحی، ورزشی، سرگرمی‌ها، شرکت در ورزش‌ها، استفاده از رسانه‌های گروهی، مطالعه در اوقات فراغت، تماشای تلویزیون، گوش دادن به رادیو، سفر مرتبط با فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و تمرین‌های ورزشی و… است.
این درحالی است که در آمارگیری طرح ۹۴-۱۳۹۳ میزان گذراندن اوقات فراغت با احتساب زمان گذراندن در رسانه‌های گروهی حدود ۳ ساعت بوده است که از این میان سهم فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی و تفریحی در مجموع ۳۰ دقیقه بوده و استفاده از رسانه‌های جمعی ۲ ساعت و ۷ دقیقه را به خود اختصاص داده است و زمان باقی مانده نیز برای سایر امور تفریحی و فراغت مورد استفاده قرار گرفته است.
با توجه به اینکه استفاده از رسانه‌های جمعی (عمدتا شبکه‌های مجازی) طی ۵ سال اخیر بسیار گسترش یافته و افراد زمان بیشتری را به این امر اختصاص می‌دهند می‌توان سهم استفاده از رسانه‌های جمعی را که به‌ویژه پس از شیوع کرونا افزایش چشمگیری داشته است در طرح جدید بیش از ۳ ساعت در طول شبانه‌روز برآورد کرد. همچنین با توجه به بسته شدن بسیاری از مراکز فرهنگی، ورزشی و تفریحی سهم برخورداری از این امور هم قطعا کاهش یافته و تماشای تلویزیون، مطالعه و سرگرمی‌های خانگی افزایش یافته است.
