به گزارش پایگاه خبری مساوات، تالاب قوروگل یکی از ۱۸ تالاب منحصربفرد طبیعی کشور است که مدیریت زیست‌محیطی آن از دهه‌های قبل مورد توجه بوده؛ ولی متاسفانه چند سالی است که با بی‌توجهی مدیران محیط‌زیست، “مرگ تدریجی” این تالاب آغاز شده و در حال گرفتار شدن به سرنوشت “دریاچه اورمیه” است!
این فاجعه در حالی اتفاق افتاده است که هیچگونه مشکلی در تامین منابع آبی این تالاب وجود ندارد و صرفا یک مدیر جهادی و متخصص نیاز دارد که برای انتقال آب موردنیاز تالاب در مدت مقرر، وقت و تلاش کافی صرف نماید.
این تالاب یکی منابع ارزشمند آبی به شمار می‌رود که سهم بسیار مهمی در توان اکولوژیکی منطقه ایفا می‌نماید و با توجه به خشکسالی‌های اخیر کشور و کاهش منابع آبی در استان، حفظ و حراست از آن، نیاز به یک برنامه و توجه ویژه‌ای از سوی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان دارد؛ به طوریکه بقاء و موجودیت این تالاب، بستگی به مدیریت زمان در انتقال متناسب و به موقع آب از کانال موجود در منطقه “نوجه‌مهر” و “هراب” که منشاء آن از “چهل چشمه” (قیرخ بلاغ دامنه سهند) است، در فصول غیرکشاورزی دارد.
کف نیاز اکولوژیکی تالاب، انتقال حداقل ۵/۱ میلیون مترمکعب در ۶ ماهه منتهی به آخرسال، یعنی از اول آذرماه تا پایان فروردین ماه که جزء فصول کشاورزی نمی‌باشد و آب این کانال به هدر می‌رود است، بازه زمانی که طی آن، می‌توان با هدایت آب به “قوروگول”، نیاز آبی این تالاب را تامین کرد که متاسفانه چند سالی است به دلیل عدم توجه به موضوع، آنچنان که شایسته است صورت نمی گیرد.
▪️خصوصیات اکولوژیکی تالاب
تالاب قوروگول جزو تالاب‌های “یوتروفیک” با بار تولید بالا است. در حاشیه جنوبی، شمال شرقی و شمال غربی این تالاب، نیزارهای وسیعی وجود دارد که زیستگاه مناسبی برای جوجه‌آوری پرندگان آبزی است. همچنین در اطراف این تالاب، استپ‌های نیمه خشک و اراضی کشاورزی نیز وجود دارد که زیبایی منحصربفردی به این تالاب بخشیده است.
این تالاب از نظر زیست‌محیطی به حدی اهمیت دارد که در سال ۱۳۵۴ به عنوان یک تالاب بین‌المللی با ۱۸ تالاب مهم کشور در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است و از سال ۱۳۷۳ به‌منظور حفاظت از گونه‌های جانوری دریاچه جزء مناطق شکار ممنوع مصوب گردیده و مجددا بدلیل اهمیت حفاظتی بالا ازسال ۱۳۸۸ به عنوان یکی از مناطق حفاظت‌شده استان مصوب و مدیریت می‌گردد.
این تالاب بدلیل پذیرا بودن فصلی شماری از پرندگان حمایت شده مهاجر، از نظر زیستگاهی حائز اهمیت ملی و بین‌المللی است. در صورتی که مدیریت بهینه درانتقال آب صورت می‌گرفت، تالاب قوروگول، با توجه به داشتن قابلیت‌های مختلف، می‌توانست در برگیرنده اهدافی چون حفاظت از تنوع زیستی و آموزشی و تحقیقات و اکوتوریسم و غیره باشد.
متاسفانه با بررسی وضعیت زیست‌محیطی در چند شاخص اصلی ازجمله پوشش گیاهی وگونه‌های جانوری در یک دهه گذشته شاهد کاهش و انقراض تدریجی انواع گونه‌های جانوری و گیاهی در این تالاب هستیم که ضعف و بی‌کفایتی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان، یکی از عوامل اصلی در این نابسامانی می‌باشد.
بطوریکه اگر به منابع و گزارشات موجود از مشاهدات میدانی کارشناسان و محیط‌بانان از این تالاب در یک دهه قبل توجه نمائیم، به ضعف در مدیریت این تالاب پی خواهیم برد.
▪️گونه‌های جانوری تالاب
در خصوص گونه‌های جانوری که زیستگاه آنها در این تالاب و محوطه آن قرار دارد، بررسی‌ها نشان میدهد در دوره‌ها و زمان‌های قدیم، این منطقه محل عبور و زیستگاه قوچ و میش‌های ارمنی بوده که با قوچ و میش‌های منطقه سهند در ارتباط بوده‌اند؛ ولی امروزه، به‌علت توسعه حوزه شهری و احداث جاده و اتوبان و صنایع مختلف در مسیر، این ارتباط به‌کلی از بین رفته است.
از جمله گونه‌های جانوری که در یک دهه گذشته در منطقه تالاب حفاظت و ثبت شده، می‌توان به پرندگان حوضه این تالاب که بیش از ۵۰ گونه از آنها شناسایی شده، اشاره کرد.
تصاویر این دسته از پرندگان در تابلوهای نصب شده در کنار تالاب هم اکنون موجود است که شامل پرندگان آبزی و کنار آبزی می‌باشند و از مهم‌ترین آنها می‌توان به اردک سر سفید، اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک سر سبز، اردک ارده‌ای، چنگر، خوتکای پرسفید، پرستوی دریایی، کاکائی دریایی نقره‌ای، کاکائی کوچک حواصیل ارغوانی، کشیم گردن سیاه، کشیم بزرگ، خروس کولی، سنقر تالابی، لک لک، باکلان بزرگ، باکلان کوچک، کبک و آنقوت اشاره کرد که به علت سرمای شدید منطقه در فصول گرم سال در منطقه حضور دارند و در فصول سرد سال به مناطق گرمتر کوچ می‌کنند. علاوه بر پرندگان فوق، پرندگان شکاری مانند شاهین طلایی و قرقی نیز در محل وجود دارند.
علاوه بر این گونه‌های پرنده، پستاندارانی چون جربیل ایران، گراز وحشی، موش مغان، موش کشتزار و گوشتخوارانی همچون گرگ، روباه و سمور در این تالاب زیست می‌کنند.
همچنین، از دسته خزندگان، انواع مارها از جمله مار پلنگی، گرزه مار، کورمار و چند گونه سوسمار از جمله لاسرتیده، سنیده، از گروه دوزیستان، وزغ سبز، وزغ پا بیلچه‌ای، قورباغه مردابی و قورباغه درختی اشاره کرد.
▪️گونه‌های گیاهی تالاب
متجاوز از ۲۸۰ گونه گیاهی در حوضه دریاچه قوریگول تشخیص داده شده است که شامل بخش های زیر می‌باشد:
الف) گیاهان خشکی زی
۱ـ گیاهان علوفه‌ای خشکی زی: بومادران، زنبور کوهی، زنبق وحشی، شیرین بیان، گون، بنفشه وحشی، میخک وحشی، آویشن، شاه تره و یونجه.
۲ ـ گیاهان چوبی خشکی زی: بادام کوهی و آلبالوی وحشی
ب) گیاهان آبزی
۱ـ گیاهان بن در آب (ریشه در بستر بوده و ساقه و گل آنها خارج از سطح آب است) مانند: نی و لویی
۲ـ گیاهان برگ شناور amphibiumpolygonum
۳ـ گیاهان شناور آزاد: lamnu minor که در لابه‌لای گیاهان بن در آب به مقدار کمی یافت می‌شود و نقش مهمی در تغذیه پرندگان دارد.
۴ـ گیاهان غوطه‌ور در آب: که تماماً در داخل آب بوده و فقط گل‌های آنها در زمان گلدهی ظاهر می‌شود مانند: Halorag – Potamogeton – ranuncul – ceratophyll – zannichelli
۵ـ جلبک‌ها (فیتوپلانکنون‌ها): gomphonemasp – amubaemasp – naviculasp – cosmariumsp – synedrasp – meridian sp – spirulinasp – synurasp
گیاهان غوطه‌ور در آب تالاب به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین جاذبه‌های تالاب به شمار می‌روند که گونه‌هایی مانند بارهنگ آبی، آلاله آبی، قوشاب شانه‌ای، انواع جلبک و فیتوپلانکتون را در برمی‌گیرد که اکنون از وضعیت بسیاری از این گونه های گیاهی دیگر گزارشی دیده نمی‌شود. این در حالی است که حتی حذف یک گونه در حیات تالاب، یعنی شکست در مدیریت و حفاظت زیست محیطی این تالاب! چه برسد به خشک شدن تالاب و از بین رفتن تمامی گونه های جانوری داخل آب که امری جبران نشدنی می‌باشد!
تالاب بین‌المللی قوروگول که حوضه آبریز فرعی و کوچکی از حوضه آبریز اصلی دریاچه اورمیه محسوب شده و توسط کوه “کندول” از این حوضه اصلی جدا می‌شود، درفاصله ۴۰ کیلومتری جنوب باختری تبریز و ۱۵ کیلومتری شمال باختری بستان آباد در میان کوه ها و ارتفاعات شرقی گردنه “شبلی” در یک گودی واقع شده است.
مساحت این تالاب در یک دهه قبل، حدود ۲۰۰ هکتار و حجم آب ذخیره ای این دریاچه حدود ۵/۳ میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شد (طول تالاب۲ کیلومتر، عرض تالاب ۷۵۰ متر و عمق تالاب درعمیق‌ترین نقطه به ۳متر می‌رسید) که متاسفانه امروز نه از آن مساحت تالاب و نه آن میزان آب در تالاب خبری نیست و دلیل اصلی آن هم اهمال کاری در انتقال آب از کانال “صبرلوچای” و “کانال هراب” در فصول غیرکشاورزی می‌باشد.
آب این تالاب شیرین بوده و دارای تبخیر متوسط سالانه حدود ۹۴ سانتی‌متر می‌باشد و حداکثر مقدار آب تالاب در اردیبهشت و حداقل مقدار آن را در شهریور ماه می‌توان مشاهده کرد؛ بنابراین می‌بایست در انتقال آب به این تالاب با مدنظر قراردادن حداقل نیازآبی تالاب مقدار بیش از ۵/۱ میلیون مترمکعب از طریق کانال صبرلوچای هدایت کرد که با وجود امکان دسترسی به این آب، به دلیل یخ‌زدگی کانال “هراب” در فصل سرد و سرایز شدن آب از کانال به اراضی یا عدم هدایت آب بخشی از آب ”نوجه ده” به مسیر کانال صبرلوچایی در فصل غیرکشاورزی توسط اداره کل محیط‌زیست استان، در چند سال گذشته، شرایط مرگ تدریجی برای این تالاب فراهم شده است.
علاوه بر این، “عدم تخصیص اعتبار” لازم برای مرمت کانال، که همواره از سوی اداره کل مطرح می‌شود، چیزی جز بهانه‌ای برای فرار از اتهام و تخلف ”ترک فعل” نمی‌تواند باشد؛ چرا که از نظر شرایط محیطی و ژئومورفولوژی، منطقه به گونه‌ای است که اطراف تالاب را کوه‌ها، تپه‌ها و ارتفاعات نسبتا بلندی فرا گرفته است و شکل توپوگرافیک منطقه اجازه جریانات آبی اطراف تالاب به سوی آن را میدهد و احداث کانال صبرلوچای و در ادامه، کانال هراب، راهی اصولی برای تسهیل در استفاده از این موهبت خدادادی در توسعه کشاورزی منطقه و در فصول غیرکشاورزی
برای تامین نیاز آبی تالاب بوده است. علاوه بر این کانال، تعدادی چشمه که در کف تالاب وجود دارد قسمتی از آب تالاب را تامین می‌کنند. (وجود این چشمه‌ها به دلیل وضعیت خاص زمین شناسی منطقه است) که متاسفانه بدلیل کاهش نزولات آسمانی و حفر چاه‌های غیرمجاز در اطراف تالاب منابع آبی این چشمه هم کاهش یافته و اقدامات تاثیرگذاری هم از طرف اداره محیط‌زیست در معرفی چاه‌های غیرمجاز صورت نگرفته است.
اهمیت و ارزش این تالاب به حدی است که برای حفظ حیات این تالاب، مقام معظم رهبری در سفر استانی سال ۱۳۷۲، بودجه‌ای جهت احداث ادامه کانال هراب برای انتقال آب در فصول غیرکشاورزی به تالاب قوروگول تخصیص دادند!
▪️خشک شدن “قوروگول”، مصداق “ترک فعل” محیط زیست!
این تالاب بدلیل استعدادهای فراوان، از جمله برخورداری از جاذبه‌های مختلف نظیر چشم‌اندازهای زیبای طبیعی در فصول مختلف، اراضی ساحلی دریاچه‌ای، قرار گرفتن در کنار جاده اصلی و ترانزیت، نزدیکی به شهر تبریز و شهرستان‌های تابعه، برخورداری از وجود حیات‌وحش، بویژه زیستگاه پرندگان مختلف و مهاجر، شرایط مطلوب تفرجگاهی و غیره، می‌بایست برابر “وظایف سازمانی در مناطق چهارگانه” مدیریت انتقال آب به این تالاب حساس با وجود منابع آبی کافی و در دسترس، از طریق طرح‌ها و برنامه‌های مختلف انتقال آب، هرساله توسط اداره کل محیط‌زیست در فصول غیرکشاورزی بدون قبول هر بهانه‌ای اجرا می‌گردید!
این منطقه علاوه بر ساکنان شهر تبریز و بستان‌آباد و افراد بومی منطقه که در روزهای تعطیل و ایام فراغت خود از این طبیعت زیبا برخوردار می‌باشند، می‌بایست با زیرساخت‌هایی که از یک دهه قبل تعریف و احداث شده، از جمله ساختمان سایت “پرنده‌نگری” در حاشیه تالاب، در راستای تحقق سند چشم‌انداز توسعه ایران، مورد توجه در اجرای طرح های توسعه قرار می‌گرفت.
با عنایت به اهمیت توریسم در این سند، در افق ۱۴۰۴ که ۲۰ میلیون گردشگر خارجی پیش بینی شده است و اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی که مهم‌ترین بخش آن می‌باشد، متاسفانه بدلیل بی‌کفایتی در مدیریت اداره کل محیط‌زیست در چند سال گذشته، مورد غفلت و بی‌توجهی قرار گرفته است، بطوریکه با بررسی برخی از سایت‌های مشابه خارجی، فقط در اروپا، ۵ میلیون “پرنده نگر” حرفه ای وجود دارد و در حالی که مزیتهای طبیعی ویژه ای که در تالاب قوروگول محیا بود و درصورت عدم اهمال و ترک فعل برخی مدیران، این منطقه امروز می‌توانست به عنوان سایت پژوهش در پرنده‌نگری برای علاقمندان داخلی و خارجی تبدیل گردد و از این محل، درآمدی سرشار از اکوتوریسم برای استان و بومیان محلی تامین شود، همانند اقداماتی که در تالاب “کانی برزان” در شمال مهاباد صورت گرفته است.
منطقه قوروگول با توجه به ویژگی های منحصر به فرد که خلاصه ای از موقعیت و وضعیت آن ذکر گردید، نیازمند تهیه برنامه زمان بندی برای احیای تالاب و اجرای طرح‌های ویژه ای می‌باشد که بدلیل عملکرد ضعیف مدیریتی اداره کل محیط زیست استان، توجه ویژه مسئولین سیاسی و قضایی استان را برای رسیدگی به ترک فعل های صورت گرفته، الزامی می نماید.
از دیگر موضوعاتی که به عنوان تهدید برای تالاب قوروگول، به ویژه درمنطقه حفاظت شده که جزو مناطق مدیریتی چهارگانه محیط زیست بوده و مدیریت و حفاظت تالاب از سوی محیط زیست استان مورد غفلت قرار گرفته است، می‌توان به افزایش تدریجی ساخت وسازهای ویلایی در اطراف تالاب، استفاده از آب چاه‌ها در ویلاهای اطراف تالاب، برداشت غیره مجاز از آب تالاب جهت کشاورزی در اطراف تالاب، قطع درختان و نیزارهای اطراف تالاب، شکارهای غیرمجاز، انباشت و دور ریز زباله توسط گردشگران و مسافران در حوضه تالاب، چراهای غیرمجاز دام‌های روستایان، هدایت پساب و فاضلاب خام انسانی از تفرجگاه به تالاب، تخریب تالاب توسط سیلاب ها، شخم زدن زمین‌ها و شیب‌های مجاور تالاب که باعث ورود رسوبات و سموم به تالاب و تغییر در ماهیت فیزیکی و شیمیایی آب تالاب می‌شود، اشاره کرد که متاسفانه اقدام موثری از سوی مدیریت اداره کل محیط زیست دیده نمی‌شود و اقدامات انجام شده نیز موقتی و تاثیرگذارنبوده است.
سخن آخر این که، آیا امسال تالاب قوروگول همچون سال گذشته، بدلیل بی‌مهری و سوء‌مدیریت اداره کل محیط‌زیست استان مجددا خشک خواهد شد؟ آیا عدم اجرای وظایف سازمانی در موضوع این تالاب، ترک فعل محسوب نمی‌گردد؟ آیا بازهم به این ترک فعل‌ها که باعث از بین رفتن سرمایه‌های طبیعی می‌شود از سوی مراجع قضایی یا سیاسی توجه و رسیدگی نخواهد شد؟
