مساوات- بابک محمدزاده علمداری*: منطقه آزاد ارس به مرکزیت شهر جلفا، در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۸۲ تاسیس و به عنوان یک سازمان توسعه‌گر منطقه‌ای آغاز بکار کرد.
البته پیشینه اصلی منطقه آزاد ارس به سال ۱۳۷۶ و تاسیس «منطقه ویژه اقتصادی جلفا» بر می گردد که در محدوده کوچکی از شهر جلفا شروع بکار کرد و بعدها با هدف استفاده بهینه از ظرفیت‌های سرزمینی و اقتصادی جلفا و محرومیت زدایی و توسعه منطقه‌ای به منطقه آزاد ارتقاء پیدا کرده و در ادامه نیز نواحی جدیدی از شهرستان‌های جلفا (نوردوز) و خداآفرین به آن الحاق شد.
بررسی عملکرد ۱۹ ساله منطقه آزاد ارس -که البته با لحاظ کردن سابقه فعالیت منطقه ویژه جلفا به ۲۶ سال می رسد- فراز و فرودهای مختلف و ارزیابی های متفاوتی از آن نشان می‌دهد.
در اینکه منطقه آزاد ارس طی بیش از دو دهه فعالیت خود، موجب تغییر و تحول منطقه ای و ارتقاء برخی شاخص‌های اقتصادی همچون تولید، اشتغال، درآمد سرانه و… شده و پدید آور مظاهر مدرن شهری و کالبدی در فضای سرزمینی خود بوده است، نباید شک داشت ولی آیا ارس به معنای واقعی، توسعه پیدا کرده است یا اینکه، صرفاً رشد اقتصادی به همراه داشته است!؟
در نگاه تخصصی و مفهومی، توسعه مفهومی متفاوت و فراتر از رشد دارد. رشد، تغییر کمی متغیرهاست اما توسعه، رشد همراه با تغییر و تحولات کیفی است.
رشد، صرفاً شامل شاخص های کمی و عموما اقتصادی است ولی توسعه، فرآیند چندبعدی از تحولات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی در کنار اقتصاد بوده و شاخص های کمی و کیفی را توأمان می‌بیند.
توسعه، در برگیرنده تحول کیفى در بافت اجتماعى جامعه، توزیع عادلانه ثروت و درآمد، فقرزدایى، ایجاد اشتغال پایدار، رفع محرومیت و تأمین رفاه عمومى و ترقّى فرهنگى است.
توسعه همچنین در دراز مدت به استقلال و خودکفایی منجر می‌شود (توسعه پایدار) اما رشد لزوما این طور نیست.
بر این اساس، با توجه به برخی پارامترها و تبعات مشهود همچون، توزیع نابرابر فرصت ها و ثروت حاصل از فعالیت منطقه آزاد ارس و بویژه افزایش قابل توجه رانت‌های مرتبط با فعالیت این سازمان که موجب افزایش فاصله اقتصادی بین مردم و شکاف طبقاتی مشهود در جامعه زیستی منطقه ارس شده است و نیز باتوجه به درجازدگی فرهنگی و شاخص‌های اجتماعی همچون امکانات درمانی، نرخ باسوادی، رتبه بالای خودکشی و خشونت و… و حتی برخی شاخص‌های اقتصادی مهم چون تورم بالا و بدتر شدن نرخ ضریب جینی، لذا اطلاق عنوان پرمفهوم «توسعه» به ارس و به عنوان دستآوردی متمایز از دو دهه فعالیت آن، یک سخن غیردقیق و نامأنوس برای ارس وندان می‌باشد. خصوصاً که جلفا در چند دهه قبل از آن، در سایه رونق بالای فعالیت‌های گمرکی و ترانزیتی (گمرک جلفا حتی تا رتبه دوم فعالیت گمرکی نیز پیش رفته بود) نه تنها شاهد رونق اقتصادی در بخش‌های مختلف و بویژه اشتغال چند ده هزار نفری مستقیم و غیرمستقیم و پایدار بود، بلکه توزیع ثروت حاصل از آن بین مردم نیز بطور متناسب و عادلانه تری بوده است.
-گفتنی است، طبق برخی آمارهای رسمی، شهرستان جلفا رتبه دوم تورم در استان را دارد و در خودکشی نیز دومین شهرستان استان بوده است.
پی‌نوشت:
این مسئله را چندی پیش خدمت مدیرعامل جدید منطقه آزاد ارس به اختصار عرض نمودم که وی نیز با قابل توجه ویژه دانستن این موضوع، پیشنهاد هم اندیشی با نخبگان منطقه برای حل این چالش مهم را ارائه نمودند و امید است پیشنهاد ایشان بزودی عملی گردد.
*پژوهشگر و دکتری مدیریت توسعه
