مساوات – عیسی یگانه: از زمانی که قلعه تاریخی روان قالا در منطقه چوخور سعد به دست قشون تزاری اشغال گردید، اشغال سرزمین‌های غرب آذربایجان نیز به موازات آن در طول ۸۰ سال بعد تا انقلاب بلشویکی در روسیه به نوعی پیش رفت.
در طی آن، روس‌ها برای بسط نفوذ نظامی و سیاسی خود در این منطقه از قفقاز، از ارامنه (مسیحی) استفاده ابزاری کردند و به این منظور به تدریج از جغرافیای ایران، سوریه، عراق و عثمانی و… درخواست مهاجرت ارامنه را به این منطقه اشغالی نمودند و ارامنه هم با دریافت امتیازات خاص و دریافت زمین و ملک مسلمانان از قبل کشتار شده و یا بیرون رانده شده و ساکنان اصلی ایروان و روستاهای اطراف آن و دیگر مناطق، به مناطق غرب آذربایجان (آذربایجان غربی / ارمنستان فعلی) روانه شدند و آنگاه در مراحل بعدی نیز با کشتار بومیان ترک آذربایجانی، ایروان و اطراف آن را به کل از سکنه بومی خالی کردند و سپس جای پای خود را در سایر مناطق آذربایجان نیز مستحکم کردند. در این میان، منطقه غرب زنگه‌زور هم توسط استالین به آنان بخشیده شد.
در ادامه دره‌له‌یز و اطراف گؤیچه گولو و لوری هم با حمایت و کمک روس‌ها اشغال نظامی شد. در قضیه قاراباغ نیز حمایت آشکارا روسیه و برخی کشورها سبب شد این منطقه به مدت ۳۰ سال در اشغال ارمنستان باقی بماند.
بعد از نبرد ۴۴ روزه که قاراباغ و چند شهرستان متعلق به آذربایجان از اشغال آزاد گردید، دنیا تازه با جغرافیای تاریخی این مناطق تا حدودی آشنا گشت که این مناطق در اصل متعلق به چه کسانی است. جالب آنکه بالاخره حالا خود سران رسمی ارمنی و نخست‌وزیر فعلی ارمنستان به متجاوز و اشغالگر بودن کل به اصطلاح کشور ارمنستان توسط ارامنه اشغالگر معترف شده است و تازه در فکر آن هستند در جریان مذاکرات با آذربایجان و امضای قراردداد صلح با آذربایجان، از صاحبان اصلی این سرزمین سند و پنچاق رسمی مالکیت آن را بگیرند و مالکیت غاصبانه خود را از این طریق رسمیت و مشروعیت بخشند.
پاشینیان در روزهای اخیر برای اقناع ارامنه و اعضای مجلس و… سخنانی بر زبان آورده است که به این اشغالگری و غصب اشاره داشته است.
پاشینیان گفته است: «تصور کنید ما در میهن عزیزمان، سی سال در جایی زندگی کردیم که سند کاداستری [مالکیت] آنرا نداریم، ولی ما حالا شانس این‌را پیدا کردیم که سند کاداستری داشته باشیم. در آنصورت ما نه فقط بصورت دفاکتو، بلکه بصورت دیوره (قانونی و رسمی) مالک خواهیم شد».
پاشینیان عملا می‌گوید؛ تا این لحظه ملت ارمنی به صورت غیرقانونی در این منطقه زندگی کرده و دیگران هر وقت بخواهند، می‌توانند او را بیرون کنند.
