مساوات- صمد محمدیان آغبولاق: برج مقبره الله الله در اواخر دوره ایلخانی و بر روی صخره و قبرستان قدیمی (که سنگمزارها و قوچهای سنگیاش به یغما رفته و یا در اثر بیتدبیری مسئولین میراث فرهنگی تخریب شده) به صورت استوانهای ساخته شده است. برج مذکور به صورت دو طبقه یعنی سردابه و بدنه مزین با نامهای مبارکه الله و محمد با کاشیهای فیروزهای بنا شده است.
قدمت این بنا به اواخر دوران ایلخانی مربوط است. متاسفانه گنبد فیروزهای این بنا، ریخته و برای مرمت و احیای این اثر گرانقدر هیچ اقدامی از طرف اداره میراث فرهنگی صورت نگرفته است.
این بنا، یکی از ۶ برج مقبرهای استوانه شکلی است که در دوران ایلخانی توسط معماران آن زمان ساخته شده است. این برج عبارتند از:
۱. برج مقبره شیخ حیدر در خیاو (مشکین شهر)
۲. برج مقبره الله الله شیخ صفی (اردبیل)
۳. برج مقبره الله الله گوی گونبز (خاروانا)
۴. برج مقبره الله الله زینال بیگ (تورکیه)
۵. برج مقبره قرهباغلیلار توربهسی (نخجوان)
۶. برج مقبره اللهالله برده توربهسی (شهر بردع آذربایجان)
بنا به نظر محمود قربانی؛ محقق معماری آذربایجان، معماری و کاشیکاری این بناها شاهکار و بینظیر است. کاشیکاریهای معرق و کندهکاری شده که در زیرزمین و داخل بدنه (حالا کاملا تخریب شده) بنا، کاملا کپی بقعه شیخ حیدر میباشد که از نظر معماری، دوران شروع تحول در صنعت کاشیکاری به حساب میآید و به علت دور افتاده بودن و ناشناخته بود از چشم محققین معماری دور مانده است.
متاسفانه این بنای تاریخی که از جاذبههای گردشگری و نماد شهرستان بخصوص بخش خارواناست در سایه کملطفی و بیتوجهی مسئولین مربوطه رو به ویرانی است.
