مساوات فرناز پورعباس: اگر قرار باشد به یک گردشگر خارجی یا داخلی جاهای دیدنی و آثار تاریخی تبریز را معرفی کنید به سراغ کجا خواهید رفت؟ ائل گلی تبریز، بازار تبریز، خانه حریری و خانه نیکدل شاید اولین گزینه‌هایی باشد که به ذهن می‌رسد اما در قلب تبریز بناها و خانه‌هایی وجود دارد که بسیار قدیمی‌تر و زیباتر از این گزینه‌ها هستند.
با یک دعوت از سوی سازمان میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی همراه شدم تا در دل شهر تبریز از یک تونل زمان رد شوم و به یکباره از سال ۱۴۰۲ به ۱۵۰ سال گذشته رفته و از آن تونل زمانی وارد دوره آق قویونلوها شوم.
▪️مقصد اول؛ خانه فتح‌اله‌یف
درست چسبیده به مصلی اعظم امام خمینی تبریز یک بنای قدیمی در حال مرمت است که چشم هر گردشگری را که برای دیدن ارگ تبریز آمده باشد، خواهد گرفت. سرستون‌های سنگی و زیبا که مربوط به دوره ساخت این خانه یعنی ۱۵۰ سال قبل است هنوز پابرجاست و باران و طوفان‌های فصلی نتوانسته آنها را تخریب کند و همین سرستون‌های زیبا در مرمت نمای این خانه در حال استفاده است.
این خانه قدیمی مربوط به اواخر دوره قاجار است و با تلفیق معماری روسی و ایرانی ساخته شده است. خانه‌ای با نما و سرستون‌ها سفید که در یک مساحت ۸۰۰ متری تاریخ و فرهنگ معاصر تبریز را در دل خود جا داده و حالا با همکاری مصلی تبریز و میراث فرهنگی استان بناست بعد از سالها مرمت و بازسازی شود.
▪️مقصد دوم؛ ربع رشیدی تبریز
اتوبوس میراث فرهنگی از قلب بازار عبور کرده و به سمت خیابان عباسی حرکت می‌کند؛ مقصد ربع رشیدی یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان است. تصور کنید ۷۰۰ سال قبل بسیاری از دانشجویان کوله بارشان را بسته و راهی تبریز می‌شدند تا اینجا مشق علم کنند.
ربع رشیدی در اوایل قرن هشتم ساخته شده و این روزها به جز دو بنای بزرگ و البته نیمه تخریب به دست بلایای طبیعی و باد و باران چیز زیادی از آن باقی نمانده اما همین قدمت و تاریخ باعث شده تا سالها کاوشگران ایرانی و آلمانی مشغول کاوش در آن باشند. ربع رشیدی که در زمان ساخت موسوم به دانشگاه بوده چهار دانشکده بزرگ داشته است. هنوز هم روی دیواره‌های دو ساختمان باقیمانده از قرن هشتم دست نوشته‌های تاریخی دیده می‌شود.
محمد رحمت پور در گفت‌وگو با خبرنگاران دلیل توقف فعالیت سه ساله کارگاه‌های کاوشگری ربع رشیدی را شیوع کرونا و اعزام نشدن کارشناسان آلمانی دانست و گفت: بر اساس تصمیمات اخیر و توافق با طرف‌های خارجی قرار است فعالیت کارگاه‌ها از تیر ماه امسال از سرگرفته شود.
وی ادامه داد: عرصه کنونی محوطه تاریخی ربع رشیدی ۱۳ هکتار است و حریم این مجموعه هم در سال ۱۳۷۰ توسط کارشناس میراث فرهنگی تهیه شد که با توجه به ساخت و سازهای پیرامون مجموعه، در این زمینه نیازمند تجدید نظر هستیم.
مسئول باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی تصریح کرد: یکی از چالش‌های ربع رشیدی تملک اراضی و خانه‌های اطراف است که متاسفانه در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و عرصه این مکان تاریخی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: در سال ۲۰۱۸ اعتبار ۱۸ میلیاردی تومان برای تملک خانه‌های اطراف ربع رشیدی تخصیص داده شد که بسیاری از اراضی با این مبلغ خریداری و به محوطه ربع رشیدی اضافه شد و هم اکنون تنها سه باب خانه مسکونی در حریم و عرصه محوطه ربع رشیدی باقی مانده است.
▪️مقصد سوم؛ مجموعه حسن پادشاه
همه ما میدان نقش جهان اصفهان را دیده یا اسم آن را شنیده‌ایم اما کدام میدان تبریز الگوی ساخت میدان نقش جهان بوده است؟ درست حدس زده‌اید میدان حسن پادشاه یا همان میدان صاحب الامر که در دوره ساخت مساحتی دو برابر بیشتر از میدان نقش جهان داشته و طبق اسناد تاریخی و نوشته پژوهشگران الگوی ساخت میدان نقش جهان اصفهان بوده است.
مجموعه بزرگ شامل مسجد، مدرسه و دیگر بناهای تاریخی بوده است که ستون‌هایی از دوره آق قویونلوها در دل آن دیده می‌شود. مجموعه حسن پادشاه در دهه‌های گذشته مورد بی مهری قرار گرفته بود اما در چند سال گذشته با همت میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی در حال مرمت است و حتی بخش‌هایی از آن آماده بازدید گردشگران است
.
اسماعیلی، مدیر میراث جهانی بازار تبریز و عضو هییت علمی مراث فرهنگی و گردشگری کشور در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: بخش بازدید شده از مجموعه حسن پادشاه تحت عنوان مدرسه نصریه در طی چند سال اخیر به این شکل بازسازی و مرمت شده است.
وی ادامه داد: طی کاوش‌های باستان شناسی اخیر که ۱۵ سال زمان برده بسیاری از قسمت‌ها بازخوانی شده و به صورت پروژه مستمر مرمت شده است. مجموعه ای که در ضلع شرقی موجود هست قدیمی ترین بنای اینجاست و از زمان آق قویونلوها بجا مانده است.
▪️آخرین مقصد؛ خانه سرخه‌ای
چهارمین و آخرین مقصدمان به سوی خانه سرخه‌ای در محله سرخاب تبریز است. هرچه زیبایی عمارت و بنا در سریال‌هایی مانند جیران دیده‌اید را فراموش کنید؛ خانه سرخه‌ای تبریز یکی از سرآمدهای عمارت‌های زیباست که با ذوق صاحب آن و کمک‌های میراث فرهنگی تبدیل به عمارتی بی نظیر در یکی از قدیمی‌ترین محلات تبریز شده است. معماری زیبا و نمای بی نظیر آن که ترکیب نقش‌ها و رنگ‌های بی نظر است دل تمام خبرنگاران این تور رسانه‌ای را برده است.
صاحب خوش ذوق عمارت سرخه‌ای بخشی از این عمارت را تبدیل به رستوران سنتی و بخشی از آن را تبدیل به هتل سنتی کرده است و قطعا در روزهای آینده شاهد عکس‌های زیبای بازدیدکنندگان در آن خواهیم بود.
خانه سرخه‌ای از خانه‌های دوران قاجار به شمار می‌رود و مالک آن میرزا مهدی فراشباشی، داماد مظفرالدین شاه بوده است.
احمد حمزه زاده در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار داشت: این تور جهت مشاهده آخرین وضعیت بناهای در حال مرمت ما گذاشته شد؛ همین خانه سرخه‌ای را اگر دو سال قبل دیده بودید قابل قیاس با امروز نیست.
وی ادامه داد: برنامه‌هایی که در سال ۱۴۰۲ برای خانه‌های تاریخی داریم مشارکت با بخش خصوصی برای تبدیل آنها به کاربری‌های گردشگری است؛ مثل هتل بوتیک‌ها و رستوران‌های سنتی.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی تصریح کرد: در همین راستا به تازگی مرمت خانه ناصح زاده را آغاز کرده‌ام و در کنار آن خانه شاهد را بخش خصوصی دست گرفته و تبدیل به هتل بوتیک خواهد کرد. ۴۰۰ خانه تاریخی در تبریز داریم که همه آنها قابلیت تبدیل به اماکن گردشگری دارند.
وی در خصوص اعتبارات میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۱ گفت: با پیگیری‌های استاندار محترم امسال بودجه میراث فرهنگی استان افزایش ۵۰ درصدی داشت و برای سال ۱۴۰۲ تلاش داریم که این اعتبار افزایش پیدا کند.
